Menu
Szukając informacji o tym, co to jest mediacja, najczęściej znajdziemy ogólne definicje tej instytucji. Mediacja jest jedną z metod pozasądowego rozwiązywania sporów (metody ADR), z tego wynika, że z mediacji możemy skorzystać, jeżeli co najmniej dwa podmioty są w konflikcie. Mediacja polega na udziale pośrednika w sporze — niezależnej i bezstronnej osoby trzeciej, mediatora. Mediator pomaga oponentom znaleźć wspólne rozwiązanie problemu. Szczególne cechy mediacji sprawiają, że jest to metoda WIN – WIN. Mediacja stoi w opozycji do procesu sądowego, gdzie zazwyczaj jedna strona wygrywa, a druga strona przegrywa proces.
Jednakże, w mojej ocenie są to informacje niewystarczające i niedostatecznie wyjaśniają, na czym polega procedura mediacji. Dlatego też w niniejszym artykule przedstawię problematykę mediacji w sposób komplety i wyczerpujący.
Informacji o formach zbliżonych do współczesnej mediacji można szukać w kulturach: konfucjańskiej, buddyjskiej, hinduskiej, żydowskiej, chrześcijańskiej, a nawet w państwach islamu. Ogólnie rzecz ujmując, zalety dobrowolnych i nieformalnych sposobów rozwiązywania konfliktów zostały dostrzeżone, na przestrzeni dziejów, przez niemalże wszystkie kultury świata. Dla przykładu metody ADR były powszechnie stosowane w VI wieku n.e. w Egipcie.
Przyjmuje się, że protoplastą współczesnej mediacji są Stany Zjednoczone, gdzie prowadzono pierwsze nowoczesne procedury mediacyjne. Ogromny sukces amerykańskiej kultury prawnej został dostrzeżony w Europie oraz w Polsce, co było powodem rozwoju mediacji na kontynencie europejskim. W Polsce pierwsze przepisy dotyczące mediacji pojawiły się Kodeksie Postępowania Cywilnego w 2005 roku. Zainteresowanie metodami pozasądowego rozwiązywania sporów jest cechą dojrzałych systemów prawnych.
Mediacje możemy podzielić według na sądowe i pozasądowe (kontraktowe), ale i również według dziedziny prawa, której dotyczą. Różnią się charakterystyką postępowania oraz wymaganiami formalnymi, jakie musi spełnić mediator, żeby mógł w nich uczestniczyć.
Mediacja sądowa rozpoczyna się od skierowania procedowanej przez sąd sprawy do postępowania mediacyjnego. Sąd, który kieruje sprawę do mediacji, widzi możliwość zawarcia ugody mediacyjnej i wobec tego chce, aby strony podjęły próbę negocjacji poza salą sądową. Zgodnie z art. 210 §22 Kodeksu Postępowania Cywilnego „Sąd poucza strony o możliwości ugodowego załatwienia sporu, w szczególności w drodze mediacji”., bardzo ważny jest również art. 10 KPC, który brzmi „W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd dąży w każdym stanie postępowania do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji”. Ponadto informacja o tym, czy strony podjęły próbę polubownego rozwiązywania sporu, powinna zostać zawarta w pierwszym piśmie procesowym, czyli w pozwie. Okres, w jakim ma zostać przeprowadzona mediacja w sprawie sądowej, został wyznaczony na trzy miesiące, jednakże termin ten może zostać wydłużony. Wtedy mediator powinien poinformować sąd o potrzebie wydłużenia czasu trwania mediacji.
Wynagrodzenie mediatora w mediacji sądowej jest określone w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym z dnia 20 czerwca 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 921). Zgodnie z tym aktem normatywnym wynagrodzenie mediatora jest uzależnione od tego, czy mediacja dotyczy:
Dodatkowo mediatorowi przysługują:
W przypadku rezygnacji którejkolwiek ze stron mediatorowi przysługuje zwrot poniesionych wydatków w wysokości nieprzekraczającej 70 zł.
Warto jest zaznaczyć, że mediator w postępowaniu sądowym otrzymuje prawo wglądu do akt, jednakże w mojej ocenie przeglądanie akt nie jest konieczne i nie sprzyja zachowaniu niezależności i bezstronności. W mediacji dowody nie mają znaczenia, a kluczowe są nastawienie stron i determinacja do osiągnięcia porozumienia. Po zakończeniu mediacji mediator wysyła protokół do sądu, a jeżeli została zawarta ugoda mediacyjna to również postanowienia niniejszej umowy. W przypadku zakończenia procesu ugodą sąd umarza postępowanie i stwierdza zawarcie ugody.
Jeśli strona wszczęła postępowanie przed sądem i uiściła opłatę od pozwu lub wniosku, a strony zawarły ugodę mediacyjną przed rozpoczęciem rozprawy, to Sąd z urzędu zwróci jej wszystkie uiszczone opłaty. Trzy czwarte opłaty wpisowej zostanie zwrócona, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem po rozpoczęciu rozprawy.
Jak sama nazwa wskazuje, mediacje pozasądowe dotyczą tych sytuacji, w których jedna ze stron lub wszystkie strony mają świadomość, że samodzielne rozmowy nie przyniosą pożądanego efektu. Wobec tego na etapie przedsądowym decydują się skorzystać z mediacji kontraktowej. Mediacje pozasądowe mają wszystkie cechy i zalety mediacji sądowych. Różnica polega jedynie na tym, że mediacja rozpoczyna się z inicjatywy konkurentów przed wytoczeniem powództwa lub złożeniem wniosku. Po zawarciu ugody mediacyjnej to strony mogą, lecz nie muszą, złożyć wniosek a zatwierdzenie ugody przez sąd. Po zaakceptowaniu sporządzonej ugody nabiera ona mocy wyroku sądowego, a tam, gdzie jest to możliwe, sąd nadaje ugodzie klauzulę wykonalności (art. 18314 §2 KPC). Warto również zauważyć, że zgodnie z dyspozycją art. 18314 §1 Kodeksu Postępowania Cywilnego sąd niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem.
Poza wszystkimi zaletami mediacji, jakimi są: dobrowolność, szybkość postępowania, poufność, bezstronność, neutralność najważniejszą z nich są względy ekonomiczne. Korzystając z mediacji pozasądowej, nie uiszcza się opłaty wpisowej do sądu, co samo w sobie generuje ogromne oszczędności. Opłata stała ustalana według wartości przedmiotu sporu będzie wynosiła dla roszczeń od 1 zł do 20 000 zł od 30 zł do 1 000 zł. Natomiast jeżeli chodzi o sprawy, w których WPS wynosi powyżej 20 000 zł, jest to 5% tej wartości, nie więcej niż 200 000 zł. Łatwo jest policzyć, że opłata wpisowa od 100 000 zł będzie wynosić aż 5 000 zł. W porównaniu, jeżeli chcielibyście Państwo skorzystać z moich usług, koszt za postępowanie mediacyjne będzie wynosił około 2 000 zł, a to już daje 3 000 zł oszczędności.
W mediacji kontraktowej nie trzeba również korzystać z pomocy profesjonalnych pełnomocników, których wynagrodzenie jest stosunkowo wysokie i również jest uzależnione od wartości przedmiotu sporu. Trzeba przyznać, że pełnomocnicy bardzo często, podświadomie torpedują prowadzone mediacje. Oczywiste jest, że radca prawny, czy adwokat zarabia na procesach, a nie na szybkim rozstrzyganiu sporów swoich klientów. Ponadto mediacja jest dobrowolna, a więc adwersarze, jeżeli poczują się zagrożeni, mogą z niej w dowolnej chwili zrezygnować bez ponoszenia negatywnych skutków procesowych.
Szybko licząc, jeżeli WPS wynosi 5 000 zł, koszt wynagrodzenia jednego pełnomocnika w widełkach 50 000 zł – 200 000 zł to najmniej 5 400 zł. To razem daje kwotę 15 800 zł bez kosztów dodatkowych, takich jak np. opinie biegłych sądowych. Ponownie biorąc pod rozwagę roszczenie o 100 000 zł, to najniższe koszty procesu wyniosą 15,8% tej kwoty. Korzystając z mediacji, wynagrodzenie mediatora plasuje się zazwyczaj w okolicy 2%, czyli 2 000 zł.
Kolejnym podziałem, który możemy wyróżnić w mediacji jest podział związany z dziedziną prawa, której dotyczy. Determinuje on model i strategię prowadzenia mediacji. Inaczej należy prowadzić postępowanie w przypadku mediacji cywilnych, gdzie występują dwie osoby fizyczne np. spory związane ze sprzedażą samochodu, a inaczej prowadzi się mediacje rodzinne, gdzie należy określić plan wychowawczy dla dziecka lub ustalić kontakty rodziców z dzieckiem.
Do mediacji cywilnych zaliczymy sprawy zakresu prawa cywilnego, z wyłączeniem spraw rodzinnych oraz spraw dotyczących ubezpieczeń społecznych, w których zawarcie ugody, a co za tym idzie, prowadzenie mediacji nie jest możliwe. Dla przykładu znajdą się tutaj sprawy: o zapłatę, z tytułu rękojmi, o sposób korzystania ze służebności, sprawy dotyczące umów o dzieło oraz umów zlecenia, sprawy pracownicze. Szeroki i szczegółowy artykuł dotyczący mediacji cywilnych możecie znaleźć Państwo na tej stronie: https://mediator-online.pl/mediacje-cywilne/
Mediacje rodzinne są bezpośrednio związane z prawem rodzinnym i opiekuńczym, a więc dotyczą podstawowej komórki społecznej, jaką jest rodzina. Ugoda mediacyjna w tych sprawach może dotyczyć uregulowania stosunków rodzic – rodzic, rodzice – dzieci i rodzeństwo – rodzeństwo. Przykładowymi sprawami, które należą do mediacji rodzinnych, są: zarząd majątkiem dziecka, ustalenie planu wychowawczego, sprawowanie władzy rodzicielskiej, ustalenie kontaktów z dzieckiem itp. Kompletny artykuł dotyczący mediacji rodzinnych możecie znaleźć Państwo na tej stronie: https://mediator-online.pl/mediacje-rodzinne/
Jeżeli chodzi o mediacje w sprawach gospodarczych, to będą one przede wszystkim dotyczyć przedsiębiorców, ale i również spraw o roboty budowlane, jak i również roszczeń w stosunku do osób, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej, a jeżeli roszczenie wynika z tej działalności. Tutaj przykładami spraw, które są podejmowane w ramach mediacji gospodarczych, są: spory wewnątrz kadry zarządzającej, pomiędzy menedżerami, spory dotyczące zawierania, sposobu wykonania lub rozwiązywania umów handlowych itd. Artykuł, który dotyczy mediacji gospodarczych, możecie znaleźć szanowni Państwo pod tym linkiem: https://mediator-online.pl/mediacje-gospodarcze/
Mediacja w sprawach karnych opiera się o ideę sprawiedliwości naprawczej, która daje możliwość pokrzywdzonemu aktywnego udziału w postępowaniu i wyrażeniu swojego zdania. Mediacja w tych sprawach jest prowadzona w ramach postępowania karnego, lecz jest to procedura, która toczy się obok procedowania sprawy karnej. O wyniku sprawy karnej zawsze decyduje sąd, jednakże rozstrzygając sprawę, powinien wziąć pod uwagę pozytywne zakończenie mediacji. Taka ugoda nie zastępuje wyroku sądu ani nie jest dla sądu wiążąca.
Poza ogólną i krótką definicją, którą ująłem w punkcie pierwszym, mediacja jest kooperacją adwersarzy, którzy w granicach swoich interesów i potrzeb szukają obopólnie akceptowalnego rozwiązania. Dlatego też bardzo ważne jest bezpośrednie i szczere zaangażowanie stron w rozwiązanie istniejącego konfliktu.
Nieformalność — mediacja jest procedurą w znacznej części odformalizowaną. Wykluczone zostały tutaj wszelkie rygory, które dotyczą postępowania sądowego. W mediacji nie występują terminy bezwzględnie obowiązujące (terminy zawite), w odróżnieniu od procesu sądowego stanowiska stron mogą być dowolnie kształtowane na etapie całego postępowania, terminy posiedzeń mediacyjnych są dostosowywane do możliwości stron i mogą być w łatwy sposób zmieniane itp.
Dobrowolność jest bardzo ważną zasadą, będącą fundamentem metod ADR. Dobrowolność polega na założeniu, że uczestnicy biorą udział w mediacji całkowicie świadomie i z własnej woli. Niniejsza zasada polega również na tym, że każda ze stron może w dowolnym momencie wycofać się z procesu, dopuszczalna jest również zmiana osoby mediatora. Zasada dobrowolności z jednej strony jest gwarantem intencji uczestników, a z drugiej strony jest bezpiecznikiem, który można zastosować np. kiedy mediator faworyzuje jednego z oponentów, jest niekompetentny lub z innych ważnych powodów.
Zasada bezstronności oznacza, że mediator jest osobą bezstronną i niezależną wobec adwersarzy. Nie posiada żadnego osobistego interesu związanego z wynikiem mediacji. Mediator jest obojętny wobec stron, nie faworyzuje i kształtuje układ sił, tak aby strony występowały na równej płaszczyźnie. Dla przykładu mediator obniża ton wypowiedzi unoszącego się uczestnika lub prostuje jego zachowanie, jeżeli wykracza poza dobre obyczaje i nie służy osiągnięciu porozumienia.
Neutralność jest bezpośrednio związana z brakiem autorytarnej władzy mediatora co do rozstrzygnięcia konfliktu. Mediator nie powinien udzielać rad, nie ocenia i nie wyraża opinii. Rolą mediatora jest pomoc w znalezieniu rozwiązania sporu.
Zasada poufności stoi w całkowitej opozycji do sporu sądowego, ponieważ sprawy sądowe co do zasady są jawne. W mediacji biorą udział tylko te osoby, które zostaną zaakceptowane i zaproszone przez uczestników. Dodatkowo mediacje odbywają się poza budynkiem sądu. Mediator jest zobowiązany zachować wszystkie informacje związane z mediacją w tajemnicy, ponadto zasada poufności wiąże również strony.
Żeby dokładnie wytłumaczyć, co to jest mediacja, postanowiłem rozpocząć od przedstawienia zagadnienia negocjacji z tego względu, że w mediacji to adwersarze prowadzą negocjacje, tylko że w obecności mediatora. Na czym polega różnica i dlaczego jest to tak ważne? Postaram się to wyjaśnić.
Biorąc czynny udział w naszych codziennych sprawach, nieustannie prowadzimy negocjacje, czy to z dzieckiem np. w sprawie spędzenia czasu na podwórku, czy ze sprzedawcą przy np. zakupie samochodu. Z definicji wynika, że negocjacje są procesem komunikowania się, podczas którego każda ze stron dąży do zrealizowania swoich interesów. Można śmiało powiedzieć, że jest to wspólna cecha negocjacji oraz mediacji. Różnica polega na tym, że negocjacje nie zawsze dotyczą sytuacji konfliktowych i odbywają się bez udziału mediatora.
Osoby bez odpowiedniego przygotowania i wiedzy o taktykach negocjacyjnych przyjmują zazwyczaj dwie z wielu postaw – twardą lub miękka. Postawa twarda bardzo często prowadzi do okopywania się na ustalonym stanowisku, zaś miękka powoduje uległość i brak zadbania o swoje potrzeby. W związku z tym obydwie te postawy nie sprzyjają wynegocjowaniu takiego porozumienia, które będzie satysfakcjonujące dla wszystkich zainteresowanych. Dlatego też kluczowe jest wdrożenie modelu negocjacji skoncentrowanego na współpracy.
Profesjonalny negocjator przygotowując się do pertraktacji ustala swoją BATN-ę (best alternative to negotiated agreement), czyli najlepszą alternatywę dla proponowanego porozumienia. W tym miejscu skorzystam z parafrazy, czyli jednej z technik mediatora. BATNA oznacza najlepsze, co się wydarzy, jeżeli negocjacje zostaną zerwane bez zawarcia porozumienia. Wyznaczenie BATNY jest czynnością podstawową, którą należy wykonać w przygotowaniach do negocjacji. BATNA wyznacza granice, ponieważ zawarcie ugody jest tylko opłacalne, jeżeli jej postanowienia są lepsze od BATN-y. Z drugiej strony przeszacowana lub niedoszacowana BATNA stwarza ryzyko negocjacyjne.
Osoby, które nie zajmują się negocjowaniem zawodowo, nie posiadają odpowiedniej i konkretnej wiedzy, jak takie negocjacje należy prowadzić i co ważniejsze, jak się do nich przygotować. Robią to intuicyjnie.
Przedstawiając powyższe przykłady, chodzi mi o to, że mediator korzystając z odpowiedniej komunikacji, poprzez zadawanie pytań pomaga stronom prowadzić negocjacje. Jeżeli uczestnik okopuje się na stanowisku, to mediator podejmuje starania, żeby to zmienić. Z drugiej strony, jeżeli jeden z uczestników jest uległy, to mediator motywuje go do zadbania o swoje interesy. Jeżeli dyskutanci nie potrafią ustalić swojej BATNY to mediator motywuje do jej określenia. Jeśli ustalona BATNA jest nierealna lub niedoszacowana to mediator stara się poddać BATN-ę weryfikacji. Należy wziąć pod uwagę, że konfliktom zawsze towarzyszą silne emocje. Brak chłodnego spojrzenia na swoje sprawy powoduje zakłócenia w percepcji naszej sytuacji. Dlatego też mediator jako osoba trzecia, patrząc niejako z lotu ptaka, zwraca uwagę na to, czego strony nie dostrzegają.
Niniejszy podrozdział rozpocznę od zacytowania fragmentu bardzo udanej publikacji, a który doskonale opisuje zagadnienie komunikacji. „Komunikacja interpersonalna to proces, w którym nadawca i odbiorca dążą do »dzielenia się« znaczeniami za pośrednictwem znaków. Znaki są odbierane przez zmysły. Są znaczeniami zakodowanym przez nadawcę i odkodowanymi przez odbiorcę. Aby się porozumieć, obaj muszą znać ten sam kod. Niektóre kody są ściśle sformalizowane i skonwencjonalizowane (np. język nauki) […] Inne kody są niewyraźne, niejasne, otwarte (np. język poezji) […] Generalnie przekaz zostanie zrozumiany, jeśli odbiorca odkoduje ze znaków jego treść zgodnie z intencją nadawcy” (J. Jabłońska – Bonca, K. Zeidler, Prawnik a sztuka retoryki i negocjacji, s. 46, Wolters Kluwer, Warszawa 2016). Powyższa definicja dotyczy komunikacji idealnej, a więc pozbawionej naturalnie występujących zakłóceń. Konflikty zawsze generują duże emocje, a zwłaszcza wtedy, kiedy dotyczą nas osobiście. Rozmowa nacechowana silnym ładunkiem emocjonalnym powoduje zagrożenia w nadawaniu i odbieraniu przekazywanych informacji. To znacznie utrudnia porozumiewanie się, a nawet może je uniemożliwić. Emocje powodują zaburzenia naszej percepcji, jeżeli jesteśmy w gniewie, jesteśmy źli, smutni to nie patrzymy na problem obiektywnie. Zakłócona komunikacja jest powodem powstawania, jak i pogłębiania konfliktów.
Mediator powinien być ekspertem od komunikacji, a jego rola w tym procesie jest niebagatelna i w zasadzie kluczowa dla stworzenia procesu dochodzenia do porozumienia. Zadań w tym obszarze dla mediatora jest wiele. Dla przykładu, jeżeli mediacja dotyczy umowy o roboty budowlane i z jednej strony występuje niezadowolony inwestor, a z drugiej inżynier, który posługuje się specjalistycznym słownictwem, to mediator przeformułowuje informacje w taki sposób, żeby były prawidłowo zrozumiane. W sprawach rodzinnych, które są wyjątkowo emocjonalne, a uczestnikami mediacji są osoby sobie bliskie, to mediator studzi emocje i dba o zachowanie odpowiedniej kultury pracy w poszanowaniu godności uczestników.
Podstawowym zadaniem mediacji jest wypracowanie takiego rozwiązania sporu, które będzie akceptowalne i atrakcyjne dla wszystkich zaangażowanych. Natomiast nie wszystkie cele mediacji są takie oczywiste. W mediacji bardzo istotna jest autonomia stron i ich nastawienie na poszukiwanie rozwiązania. Ponadto każdy z uczestników musi godzić się na ustępstwa, a to powoduje, że nie wszystkie mediacje kończą się swoim „podstawowym” sukcesem i podpisaniem ugody mediacyjnej. Samo uczestniczenie w procesie mediacji ma pomóc adwersarzom w złagodzeniu konfliktu, poprawić ich sposób komunikowania się i wynieść wartości dodane z perspektywą na przyszłość. Nawet jeżeli pierwotnie mediacja kończy się fiaskiem to nie oznacza, że oponenci nie zawrą porozumienia w późniejszym terminie. Dla niektórych osób pierwszy kontakt z mediatorem może być tylko pobudzeniem do refleksji. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby podejść do mediacji ponownie. Należy pamiętać, że nawet profesjonalni negocjatorzy bardzo często przerywają pertraktacje, a kiedy powstaną nowe warunki i nadarzy się nowa okazja, to starają się podjąć je na nowo. To również jest bardzo ważny czynnik negocjacyjny. Tak samo jest w przypadku postępowań sądowych, tutaj również można składać wniosek o mediacje na każdym etapie postępowania. Jeżeli jest wola stron, to sąd powinien skierować sprawę do kolejnej mediacji. Nie jest istotne, że wcześniejsze próby nie przyniosły oczekiwanego rezultatu, ważne jest, że strony wyniosły tyle, że są gotowe podejść do mediacji ponownie.
Obszerny artykuł o zaletach mediacji możesz przeczytać, korzystając z poniższego przycisku.
Mediator jest przede wszystkim osobą wykształconą w zakresie komunikacji interpersonalnej oraz negocjacji, swoimi działaniami pomaga oponentom w dojściu do porozumienia. Mediatorowi nie zależy na wyniku mediacji, jest on równy dla wszystkich i bezstronnych. Więcej o tym, kim jest mediator, znajdziesz tutaj.
Posiadam głęboką nadzieję, że w dostateczny sposób wyjaśniłem, co to jest mediacja. Jest to proces, wbrew pozorom, bardzo trudny i skomplikowany. Każda mediacja jest inna, tak jak inni są jej uczestnicy, a to wymaga dużej elastyczności mediatora. Niemniej jednak warto, jest podjąć próbę zawarcia ugody, z pominięciem procesu sądowego. Ograniczy to czas, pieniądze, nerwy i zmieni nasze perspektywy na przyszłość. Powyżej przedstawiłem tylko garstkę zagadnień dotyczących mediacji. Starałem się to zrobić w taki sposób, żeby dokładnie wyjaśnić, na czym polega to niezwykle trudne zadanie mediatora.